از همان سدهٔ نوزدهم، هنگامی که پل لافارگ آسیب‌هایانقلاب صنعتی را مشاهده کرد، فکر ساختن ماشین‌هایی برای بزرگسالان امکان‌پذیر شده بود، اما به جای این اقدام، صاحبان صنایع بافندگی کار کودکان را چنین توجیه می‌کردند که فقط کودکان می‌توانند با جثه‌های کوچک شان به زیر ماشین آلات بخزند و نخ و رشته‌های گسیخته را گره بزنند. چنان‌که انگار تصورِ ساختن ماشین آلاتِ خاص» بزرگسالان امکان نداشته‌است. این نسل‌های پیاپی کودکان بودند که به اجبار در برابر ابعاد ماشین آلات کمر خم کردند و نه این که ماشین آلات ویژگی انسانی را رعایت کرده باشد. در دهلیزهای معادن، کودکان واگن‌ها کوچک پر از زغال‌سنگ را که از راهروهای تنگ می‌گذشت، به ادعای استثمارکنندگانشان، به راحتی» به جلو هل می‌دادند.[۲۰]

کار کودکان سبب افزایش سود و انباشت سرمایه برای کسانی می‌شود که کودکان را مورد استثمار قرار می‌دهند و در نتیجه فاصله طبقاتی را در جامعه بیشتر می‌کند و فقر و تهیدستی را افزایش می‌دهد. کودکان را از دستیابی به دانش و مهارت کافی بازمی‌دارد و در نتیجه بهره‌وری نیروی کار را در جامعه کاهش می‌دهد. آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، بزهکاری، استثمار، تبعیض، فقر و… افزایش می‌یابد و در نتیجه سلامت اجتماعی را به مخاطره می‌اندازد و مانع پیشرفت و توسعه جامعه می‌گردد.

کودکان کار در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه، بهداشت و انجام کارهای خطرناک و حاد به سر می‌برند. این کودکان می‌توانند به راحتی بازیچه دست بزهکاران حرفه‌ای اعم از سارقین یا باندهای توزیع مواد مخدر، عوامل ایجاد خانه‌های فساد و… قرار گیرند؛ و همچنین عدم بهره‌گیری از آموزش و تحصیل علم و فن، قدرت رقابت با سایر کودکان در ایجاد یک زندگی سالم را هر جه بیشتر از این کودکان سلب می‌کند.

به‌طورکلی کودکان کار به دلیل داشتن وضعیت عاطفی نامناسب و شرایط خاص زندگی، دارای روحیه‌ای حساس و از نظر عاطفی، آسیب پذیرتر از کودکان هم سن و سال خود هستند؛ بنابراین بی‌توجهی و نادیده گرفتن این کودکان باعث نهادینه شدن خشمی پنهان در ناخودآگاه آن‌ها شده، در بزرگسالی باعث بروز بسیاری از ناهنجاری‌ها در جامعه می‌شود.[۱۹]

نسلته

با وجود آن‌که نستله یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان شکلات و شیرینی در جهان به‌شمار می‌آید اما این شرکت به استفاده پیوسته از کودکان کار شهرت دارد. این شرکت، از طریق به‌کارگیری ارزان قیمت‌ترین بخش نیروی کار همواره سعی بر آن داشته‌است تا در بازار سود بیشتری را از آن خود کند. بر اساس گزارش رسانه‌ها در سال ۲۰۰۱، نستله در مزارع ساحل عاج ۶۰۰۰۰۰ کودک را در شرایط زیر استانداردهای لازم به کار گرفته‌است.[۱۷]

گپ

یک گزارش در سال ۲۰۰۷، کمپانی گپ را متهم به استفاده از کودکان برای تولید برخی محصولات خود کرد. گپ این موضوع را تأیید کرده و قول داده‌است شرایط را بهبود ببخشد. بر اساس آنچه در این گزارش آمده‌است، این شرکت از سال ۲۰۰۴ به اتخاذ ت‌های نظارتی سخت گیرانه‌ای دست زده‌است تا کار کودک را در زنجیرهٔ تأمین خود حذف کند. با این حال، این گزارش می‌افزاید که نظارت‌ها به وسیلهٔ برخی از پیمانکاران فرعی نادیده گرفته می‌شود.[۱۵]

زارا و اچ اند ام

در سال ۲۰۰۹، فعالان انگلیسی از این دو تولیدکننده پوشاک خواستند تا فروش محصولاتی که با پنبهٔ برداشت شده توسط کودکان را متوقف کنند. [[بین‌الملل ضد برده‌داری |سازمان بین‌الملل ضد برده‌داری]] همچین بنیاد عدالت محیطی، اچ اند ام همچین زارا را متهم کرده‌اند که از پنبهٔ تولیدی در بنگلادش استفاده می‌کنند. همچنین گزارش‌ها حاکی از آن است که بسیاری از مواد خام مصرفی این دو شرکت از ازبکستان تأمین می‌شود. ازبکستان از کودکان زیر ده سال به عنوان کارگر بخش کشاورزی استفاده می‌کند. فعالان، از این دو شرکت خواستند تا استفاده از پنبهٔ ازبکستان را متوقف کنند همچنین با استفاده از نظام مسیریابی محصولات به مسئولیت اخلاقی پیرامون مواد اولیه استفاده شده در محصولات خود پایبند باشد.[۱۵]

اپل

اپل یکی از محبوب‌ترین برندهای تولیدکنندهٔ محصولات صوتی و تصویری و گوشی‌های تلفن همراه حداقل یازده کودک زیر پانزده سال را در کارخانه‌های تابعهٔ خود به کار گرفته‌است. این شرکت بسیاری از محصولات خود را در چین، سنگاپور، مای، تایوان و تایلند مونتاژ می‌کند. اپل بارها به دلیل رفتار غیرانسانی با کارکنان خود مورد انتقاد قرار گرفته‌است.[۱۸]

بر اساس ماده ۷۹ قانون کار ایران، اشتغال به کار کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است و در صورتی که کارفرمایی افراد زیر ۱۵سال را به خدمت بگیرد، متخلف شمرده و مشمول مجازات از جریمه نقدی و حبس تا پلمپ کارخانه و ابطال پروانه کار می‌شود.

ماده ۸۴ قانون کار نیز پیش‌بینی کرده‌است که در مشاغل و کارهایی که ماهیت آن برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان‌آور است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود که تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است.[۱۶]

ایالات متحده آمریکا

یک کودک کار به سال ۱۹۱۰ میلادی در فیلادلفیا.

در کنار حضور کودکان کار در کشورهای جهان سوم، پدیده کودکان کار در کشوری همچون ایالات متحده آمریکا نیز به چشم می‌خورد. در حدود ۵۰۰٬۰۰۰ کودک در حال کار در مزارع آمریکا هستند و قانون حمایت از این افراد از قبل ازجنگ جهانی دوم تا به امروز دست‌خوش تغییر نشده‌است. این گروه را کودکانی تشکیل می‌دهند که غالباً از گروه مهاجرانی بوده‌اند که به‌طور غیرقانونی از آمریکای لاتین به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرده‌اند. بر اساس گزارشدیده‌بان حقوق بشر، حداقل ۴۳ کودک بر اثر سوانح در حین کار جان خود را از دست داده‌اند.[۹]

ایران

کودکان کار

براساس آمارهای موجود بیش از ۲۵۰میلیون کودک (۱۴–۵) که معمولاً زیر سن قانونی کار می‌کنند، در کشورهای در حال توسعه است. اگر سن پایان کودکی را براساس پیمان نامه حقوق کودک زیر ۱۸سال در نظر بگیریم، در سال ۲۰۰۲ بیش از ۳۵۰میلیون کودک و نوجوان به جای پرداختن به تحصیل، کار می‌کنند.[۱۰]

در ایران نیز تعداد کودکان کار به دلایل گوناگون رو به افزایش است اما آمار دقیقی در مورد کودکان کار وجود ندارد. بیش از ۲۰هزار نفر کودک کار در تهران تأیید شده‌است. درآمار تخمینی سازمان جهانی کار در سال ۱۹۹۵بیش از ۷۱/۴درصد کودکان بین ۱۰تا ۱۴ سال در ایران از لحاظ اقتصادی فعال هستند.

براساس سرشماری سال ۱۳۷۵ بیش از ۴ درصد جمعیت شاغل کشور را گروه سنی ۱۰تا ۱۴ سال تشکیل می‌دهند بر اساس این همین آمار جمعیت شاغل کشور ۵/۱۴میلیون نفر بوده‌است که ۴ درصد آن در حدود۶۰۰ هزار نفر می‌شود. در سال ۱۳۷۵ حدود ۳۸۰ هزار کودک در سن ۱۰تا۱۴ سال در ایران کار ثابت داشته‌است.

در ایران آمار دقیقی از تعداد کودکان کار وجود ندارد زیراشناسنامه هویتی برای کودکان کار تشکیل نشده و آمارها متنوع و در بسیاری از مواقع متناقض‌اند. بر اساسسرشماری سال ۱۳۸۵ در حدود یک میلیون و هفتصد هزار کودک به صورت مستقیم درگیر کار می‌باشند. در هر صورت در ایران نیز همانند بسیاری از کشورهای جهانتعداد کودکان کار رو به افزایش است و عواملی نظیر گسترش فقر، افزایش تورم، طلاق، بالارفتن هزینه تحصیل،بحران‌های طبیعی چند سال اخیر (نظیر سیل، زله و …)، مهاجرت کودکان کشورهای همسایه و کودکان شهرهای توسعه‌نیافته به شهرهای برخوردار و وجود چرخه بین نسلی کار از مهمترین عوامل بروز کار کودکان در ایران بوده‌است.[۱۱]

طبق آخرین آماری که مقامات ایران در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ دادند، تنها در تهران ۱۴ هزار زباله‌گرد وجود دارد که یک سوم آنها یعنی ۴ هزار و ۷۰۰ نفر کودک هستند.[۱۲]

در خرداد ۱۳۹۸ بر اساس تازه‌ترین گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۳۹۶ بیش از ۳۳۶ هزار کودک پسر و ۷۴ هزار کودک دختر بین سنین ۱۰ تا ۱۷ سال مشغول کار بوده و ۸۹ هزار کودک دنبال کار بوده‌اند. یعنی نسبت به سال ۹۵ و ۹۶ به ترتیب ۶٪ و ۹٫۶٪ افزایش داشته‌است. بر همین اساس تعداد کودکان بی‌سواد ۲۵۱ هزار کودک و تعداد کودکانی که ترک تحصیل کرده‌اند ۱٫۶۸ میلیون کودک می‌باشد.[۱۳][۱۴]

قرقیزستان

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری تازه تأسیس قرقیزستان، گسترش کار کودک را در مقیاس صنعتی در برنامهٔ خود قرار داد. این تصمیم جهت افزایش بهره‌وری مزارع پنبه به عنوان درآمد اصلی دولت اسلام کریموف در دستور کار قرار گرفت. در این کشور در ستامبر با شروع فصل بازگشایی مدارس، کلاس‌ها به حال تعلیق درمی آیند و دانش‌آموزان جهت کار روانهٔ کشتزارهای پنبه می‌شوند. برای هر کودک در حدود ۲۰ تا ۶۰ کیلوگرم سهمیهٔ برداشت روزانه در نظر گرفته شده‌است. با آغاز فصل وجین در بهار بچه‌ها دوباره روانهٔ مزارع پنبه می‌شوند. براساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۶ انجام گرفت، نزدیک به ۲٫۷ میلیون کودک در قرقیزستان به کار در مزارع پنبه گمارده می‌شوند.[۱۵]

هند

در سال ۲۰۱۵، هند بالاترین آمار به‌کارگیری غیرقانونی کودکان در بخش‌های مختلف را به خود اختصاص داد. کودکان کار در هند بیش از همه در بخش کشاورزی اشتغال دارند. آن‌ها در سنین پایین برای کمک به اقتصاد خانوادهروی زمین‌های کشاورزی مشغول به کار می‌شوند. بسیاری از این کودکان در حالی که سن بسیار پایینی دارند به دلایلی چون فقر، بی‌کاری، جمعیت زیاد خانواده و بی‌سوادی والدین مجبور به کار می‌شوند. این مسائل به عنوان اصلی‌ترین دلایل کار کودک در هند مطرح می‌شوند.[۱۵]